अवघ्या ८ ऋचांचे हे लघु सूक्त वाक अथवा वाणी या देवतेची संकल्पना धरून रचलेले आहे. वाक हि अंभ्रूणी या ऋषींची कन्या. म्हणून या सुक्ताला “वाक अंभ्रूणीय” म्हणून देखील ओळखले जाते. अंभ्रूणी हे ऋषी या सूक्ताचे कर्ते आहेत.
वाणीचा प्रभाव सर्व जगतावर कसा पडला आहे हे दर्शविणारे हे सूक्त म्हणजे वाक देवतेची आत्मस्तुती आहे. आपला प्रभाव कसा व कुठे पडतो याचे वर्णन वाक देवता या सुक्ताद्वारे करते.
अहं रुद्रेभिर्वसुभिश्चराम्यहमादित्यैरुत विश्वदेवैः । अहं मित्रावरुणोभा बिभर्म्यहमिन्द्राग्नी अहमश्विनोभा ॥१।।
मीच रुद्र (१२) व वसू (८) , विश्वदेव यांच्या समूहाबरोबर आहे. मी आदित्य (१२), वरून, अग्नी, इंद्र, अश्विन (२) यांच्या सोबत चालते.
अहं सोममाहनसं बिभर्म्यहं त्वष्टारमुत पूषणं भगम् । अहं दधामि द्रविणं हविष्मते सुप्राव्ये यजमानाय सुन्वते ॥२।।
आवेशाचा दणदणाट उडवून देणारा सोम मीच धारण करते म्हणजे, माझ्याच सांगण्यावरून सोम बनविला जातो. त्थाष्टि, पुषण , भग यांना मीच साहाय्य करते. माझ्याच सांगण्यावरून हवि दिला जातो (म्हणजे हवि देण्यासाठी लागणाऱ्या मंत्रांचे उच्चरण माझ्याच मुळे होते).
अहं राष्ट्री संगमनी वसूनां चिकितुषी प्रथमा यज्ञियानाम् । तां मा देवा व्यदधुः पुरुत्रा भूरिस्थात्रां भूर्यावेशयन्तीम् ॥३।।
राष्ट्राला संपत्ती देणारी, समृद्ध करणारी व पर्यायाने राष्ट्रनिर्मिती करणारी मीच आहे. यज्ञाचा प्रथम हवि देखील मलाच दिला जातो. म्हणूनच देवांनी मला वेगवेगळ्या वेळी विविध नावानी वर्णन केले कारण मी असंख्य ठिकाणी असंख्य रूपात वास करणारी आहे.
मया सो अन्नमत्ति यो विपश्यति यः प्राणिति य ईं शृणोत्युक्तम् । अमन्तवो मां त उप क्षियन्ति श्रुधि श्रुत श्रद्धिवं ते वदामि ॥४।।
जो अन्न खातो, पाहतो, श्वास घेतो, ऐकतो ते सर्व माझ्या शक्तीनेच करतो. (जो वाणीचा आधार घेतो त्याला ते ते मिळते). हे सर्व मी श्रद्धावानालाच सांगते. जे माझे ऐकत नाहीत त्यांचा क्षय होतो.
अहमेव स्वयमिदं वदामि जुष्टं देवेभिरुत मानुषेभिः । यं कामये तंतमुग्रं कृणोमि तं ब्रह्माणं तमृषिं तं सुमेधाम् ॥५।।
मी देवांमध्येही आहे व मनुष्यांमध्येही. ज्याला ज्याची इच्छा आहे ते मी करते. आणि हे मी चांगल्या बुद्धीच्या (सुमेधस) लोकांसाठीच करते.
अहं रुद्राय धनुरा तनोमि ब्रह्मद्विषे शरवे हन्तवा उ । अहं जनाय समदं कृणोम्यहं द्यावापृथिवी आ विवेश ॥६।।
मीच रुद्राचे धनुष्य ताणते म्हणजे ब्रम्हाचा द्वेष करणाऱ्याचा नाश होतो. मी सर्व युद्धजन्य जनांना सारखेच ठेवते. मी पृथ्वीपासून आकाशापर्यंत आहे.
अहं सुवे पितरमस्य मूर्धन्मम योनिरप्स्वन्तः समुद्रे । ततो वि तिष्ठे भुवनानु विश्वोतामूं द्यां वर्ष्मणोप स्पृशामि ॥७।।
माझे पैतृक मी पृथीवर आणले आहे. मी समुद्राच्या पाण्यातून वर आले आहे आणि तेथून या सर्व जगतात पसरले आहे.
अहं सुवे पितरमस्य मूर्धन्मम योनिरप्स्वन्तः समुद्रे । ततो वि तिष्ठे भुवनानु विश्वोतामूं द्यां वर्ष्मणोप स्पृशामि ॥८।।
मी वायू आहे त्यामुळे विश्वाला वाणीचे अस्तित्त्व समजेल मी अशीच भुवने निर्माण करीत जाते. पूर्वी या आधीही माझ्याकडून पृथ्वीचे निर्माण झाले आहे.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा